۹ باغ ايراني که در فهرست جهاني يونسکو ثبت شدند
گلگشت در باغ هاي کويري
گستره مفهومي باغ ايراني بسيار بزرگتر از ۹ باغي است که حالا نام و مسير آنها در سايت سازمان بين المللي يونسکو گردشگران ايراني و خارجي را به سمت کرمان، فارس، اصفهان، خراسان جنوبي، يزد يا مازندران مي خواند. اين باغ ها که تيرماه سال ۹۰ در فهرست جهاني يونسکو ثبت شده اند معروف ترين باغ هايي هستند که در کشور وجود دارند و به احتمال قوي کمتر ايراني پا به سفري آنها را نمي شناسد. البته بدون شک باغ «اکبريه» بيرجند و يا باغ «پهلوان پور» يزد به اندازه باغ شاهزاده ماهان کرمان، عباس آباد بهشهر، باغ چهلستون اصفهان، ويا باغ فين کاشان معروف نيست اما همه اين باغ ها پيش از اين اتفاق بين المللي هم مسافر خارجي و ايراني خود را داشته اند. هرچند افزايش توريست هاي خارجي اين باغ ها پس از ثبت نام آنها در سايت يونسکو غير قابل انکار است. به اين باغ ها، بايد باغ ارم شيراز و باغ دولت آباد يزد را هم اضافه کرد. طراحي متنوع و سبک منحصر به فرد معماري اين باغ ها بود که چشم کارشناسان يونسکو را گرفت.
باغ «پاسارگاد» در صدر ليست باغ هاي ايراني قرار دارد که پرونده ثبت جهاني آنها در يونسکو امضا شد. اين باغ را که «مادر باغ هاي ايراني» مي نامند خارج از جغرافياي شيراز و در سه کيلومتري جاده شيراز به آباده قرار دارد. باغ پاسارگاد را قديمي ترين باغ ايراني مي دانند که قدمت آن به قرن ششم پيش از ميلاد مي رسد، يعني دوران کوروش کبير. کتبيه هاي موجود هم نشان مي دهد که کوروش شخصا طراحي اين باغ را انجام داده و شکل کاشت درختان هندسي باغ را تعيين کرده است. همزمان با پاسارگاد، باغ ارم شيراز هم به جرگه بناهاي جهاني کشور مي پيوندد.اما شيراز قبل از «باغ ارم» خود يک باغ شهر است. باغ «ارم» هم تنها باغ اين شهر نامدار که به همراه اصفهان به نگين گردشگري ايران معرف است، نيست.
شايد شهرت «ارم» را بايد مديون باغ گردي و به گلگشت رفتن سعدي و حافظ در اين باغ دانست اما پيش از رسيدن به باغ ارم و گشتن در باغ عفيف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهان‌نما بايد به اين نکته توجه کرد که شيراز خود باغ شهريست در دل کوير. اينکه در کشوري خشک و نيمه خشک باغ شهرهايش جهاني مي شوند آن هم باغ شهرهاي کوير مرکزي و جنوبي خود مي تواند به يکي از جاذبه هاي گردشگري تبديل شود
اصفهان را صفوي ها از يک کوير به «باغ شهري» با شهرت جهاني تبديل کردند. آنها پيش از آن قزوين را باغ کرده بودند. براي همين است که اصفهان را مي توان به صورت کوچکتر شده و محدود در قزوين هم ديد. البته پيش از صفوي ها اين سلجوقي ها بودند که روي خاک تفيتده اصفهان باغ ساختند. در اين دوره باغسازي از مهمترين عناصر شهرسازي اصفهان بود و «باغ کاران»،«باغ فلاسان»، «باغ بکر» و… در اصفهان ساخته مي شود. «باغ کاران»شهرت بسيار داشته تا آنجا که مي توان رد آن را شعر حافظ يافت. همچنين مي گويند ۷۱ باغ از صفوي مثل باغ هاي هزار جريب، عباس آباد، شيرخانه و قوشخانه و… در اصفهان به جا مي ماند. اما از آن همه باغ وگلستان دو باغ چهلستون، بلبل و بخش اندکي از سردر باغ «خيمه گاه» از حمله مغول، تيمورشاه، جهان شاه و توسعه هاي شهري جان سالم به در مي برد. در اين ميان چهلستون در فهرست جهاني يونسکو سبز شده است.
يزد
يزد استان قنوت و قنات و قناعت هم دو باغ در فهرست جهاني باغ هاي ايراني دارد که يکي معروف تر از آن يکي ديگر است. باغ «دولت آباد» از باغ «پهلوان پور» شناخته تراست. باغ ها زاده جويبارند و رود اما يزد مثل خيلي از کويرهاي ايراني به خاطر نداشتن «آب» باغ شهر مي شود. درست همينجاست که مهندسي آب ايران جهاني مي شود. ۱۱سازه آبي شوشتر خوزستان هم به دليل مهندسي آب و هماهنگي در آرام کردن سيلاب هاي سرکش کارون و سيراب کردن زمين هاي کشاورزي در حافظه جهاني يونسکو ثبت شده اند. بنابراين معماري و مهندسي آب ايران را بايد معجزه اي فراموش شده و در حال خشکيدن دانست. اصلا باغ هاي کويري ايران زاده قنات اند. باغ دولت آباد يزد با ۲۶۰ سال مدت ها محل اقامت کريم خان زند بوده اما دليل ديگري هم چشم توريست هاي خارجي و ايراني را به اين باغ زيباي ايراني دوخته و آن وجود بلندترين بادگير خشتي جهان در آن است. ارتفاع بادگير اين باغ از سطح زمين ۳۴ متر است و در شب، زيبايي اين مجموعه را دوچندان مي کند.
باغ خان، نمير، پهلوان پور،مشير، عبدالرحيم خان، باغ و عمارت رستم دستور، اميد سالار، باغ کاکا و… از ديگر باغ هاي استان يزد است که در اين ميان باغ «پهلوانپور» مهريز نيز جهاني شده.
بيرجند
«باغ اکبريه» بيرجند را تمدني در کوير مي دانند تا همچنان وزن باغ هاي کويري در پرونده جهاني ايران سنگين باشد اما اين باغ هم تنها باغ خراسان جنوبي نيست که مي توانيد آن را در انتهاي خيابان معلم در مرکز استان يعني بيرجند و در داخل محدوده روستاي تاريخي اکبريه ببينيد. اين استان ۲۴ باغ تاريخي ديگر هم دارد. باغ اکبريه هم فال است هم تماشا. هم به تماشاي باغ مي نشينيد و هم از دل موزه مردم شناسي با رسم و رسوم مردم آشنا مي شويد. سفره خانه و چايخانه سنتي هم دارد و البته بانک جالبي از گونه هاي پرندگان هم هست.
بهشهر
اما آخرين باغي که در ليست جهاني ايران قرار دارد تفاوت و تناقضي شگرف با باغ هاي ديگر دارد. تفاوتي از کوير تا جنگل از قنات تا رودخانه و از بي آبي تا باران هاي چند روزه. اين باغ مثل بعضي از اين باغ ها که در اين گزارش سير کرديد، صفوي است. باغ سازي در کوير آنقدر طبيعي است که برخي وقتي مي خواهند از شکوه باغ «عباس‌آباد» بهشهر بنويسند، مي نويسند شکوه يک باغ در منطقه غيرکويري! در اينجا هم پاي شاه عباس اول صفوى در ميان است و به دستور او اين باغ ساخته مي شود. دستوري که درياچه، کاخ، برج ، محوطه گلباغ، جاده سنگفرش حمامي از دل آن درمي آيد. اما حکايت عمارت وسط درياچه هم بي نظير است . عمارتي که نيمي از سال را زير آب قرار دارد اما همچنان پابرجاست. قطعا اين باغ که تاريخ باستان شناسي شگرفي دارد تنها باغ غيرکويري کشور نيست.
