همنشینی تاریخ و طبیعت در قاره کوچک
استان سمنان یکی از استان‌های کشور ایران است. مرکز و پرجمعیت‌ترین شهر این استان، شهر سمنان است. اکثر اهالی استان سمنان به زبان فارسی سخن می‌گویند. از بین شهرهای استان سمنان) تنها اهالی شهرهای سنگسر و ایوانکی فارسی‌زبان نیستند و به زبان‌های سنگسری و تاتی تکلم می‌کنند. شهر ایوانکی مرکز تات‌زبانان استان سمنان است. همچنین در روستاهای بخش ایوانکی و برخی روستاهای شهرستان سرخه به زبان تاتی سخن گفته می‌شود. استان سمنان از مراکز قابل‌توجه صنایع‌دستی و از قطب‌های صنعتی کشور به‌شمار می‌رود. دراین استان انواع صنایع‌دستی نظیر قالی‌بافی، گلیم‌بافی، نمد‌مالی، سرامیک و سفال‌سازی و … وجود دارد.
استان سمنان در دوران باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده‌گانه اوستایی بود. حتی تهمورث دیوبند را بنیانگذار شهر سمنان می‌دانند و البته عده دیگری از تاریخ نویسان مژگان بانو که از شاهزادگان دوره حکومت محلی خیرخواهان بوده است را بنیانگذار شهر سمنان می‌دانند و اکنون بقایای قلعه مژگان بانو که در قسمت شمال غربی شهمیرزاد واقع شده و در دوره حمله مغول تخریب شده را گواه این موضوع می‌دانند. این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به‌شمار می‌رفته است. شهر صد دروازه(دامغان) در دوران اشکانیان از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده و برای سال‌های زیادی پایتخت ایران بوده است. هنوز آثاری تاریخی این شهر در اطراف دامغان و در منطقه‌ای به نام تپه حصار وجود دارد.
آهوان
آهوان در حدود ۳۰ کیلومتری سمنان و ۷۸ کیلومتری غرب دامغان واقع شده است. در اطراف آهوان چند روستای پایکوهی معروف به «کلاته» وجود دارد که با باغ‌ها، کشتزارهای مختلف و استخرهای آبیاری مناظر زیبایی را خلق می‌کند. در کنار جاذبه‌های طبیعی، وجود دو کاروانسرا یا رباط تاریخی به نام «رباط‌سنگی انوشیروانی» و «کاروانسرای شاه‌عباسی» بر اهمیت این منطقه افزوده است.
بسطام
شهر «بسطام» زادگاه و محل آرامگاه عارف بزرگ «بایزید بسطامی» دومین شهر نمونه گردشگری استان سمنان است که در ۶ کیلومتری شاهرود واقع شده و در مسیر جاده شاهرود- آزادشهر قرار دارد. این شهر دارای جاذبه‌های گردشگری تاریخی، طبیعی، عرفانی و مذهبی بسیاری بوده و در طول سال پذیرای گردشگران زیادی از نقاط مختلف کشور و حتی خارج از کشور است. وجود آرمگاه بایزید بسطامی و آرامگاه عارف بزرگ شیخ ابوالحسن‌خرقانی، موجب شده تا همه ساله گردشگرانی از کشورهای مسلمان همسایه مانند پاکستان و کشورهای آسیای میانه از این شهر تاریخی مذهبی دیدن کنند.
جنگل ابر
جنگل زیبا و خوش آب و هوای «ابر» در ۴۵ کیلومتری شمال‌شرق شاهرود از جنگل‌های بکر و زیبای استان سمنان است. این جنگل در زمره جنگل‌های هیرکانی کشور است و به دلیل اینکه فضای جنگل را پوششی از ابر فرا می‌گیرد، جنگل‌ابر نامیده می‌شود. ارتفاع زیاد جنگل از سطح دریا، پایین بودن درجه حرارت در فصل گرما، وجود چشمه‌سارهای فراوان و پوشش جنگلی متنوع از ویژگی‌های این جنگل است.
زیستگاه توران
مجموعه «توران» از سه سمت پارک ملی، پناهگاه حیات‌وحش و منطقه حفاظت‌شده تشکیل شده است. این منطقه در قسمت جنوبی جاده تهران – مشهد و در قسمت شمال‌شرقی دشت کویر قرار دارد. این منطقه پس از پناهگاه حیات‌وحش «نایبندان»، دومین منطقه بزرگ تحت‌حفاظت سازمان محیط زیست کشور است. از نظر پوشش گیاهی این منطقه از تنوع بالایی برخوردار بوده و در میان گونه‌های جانوری آن برخی از نادرترین گونه‌ها مانند یوزپلنگ آسیایی، گورخر ایرانی و پرندگانی همچون زاغ بور و هوبره دیده می‌شود.
مُجن و آبشار تنگه داستان
شهر «مجن» در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شاهرود و در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است. تنگه معروف «داستان» در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر مجن قرار گرفته که آبشار این تنگه در زمره جاذبه‌های طبیعی شهرستان شاهرود محسوب می‌شود. پوشش گیاهی و جانوری متنوع و آب و هوای مطلوب از جاذبه‌های گردشگری این منطقه است. علاوه بر این، شهر مجن به عنوان یک منطقه تاریخی در دامنه کوه‌های البرز با ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد و معماری خاص به عنوان «ماسوله‌کویر» شهرت دارد به‌طوری که بافت قدیمی شهر در شیب ارتفاع شکل گرفته و خانه‌ها به گونه‌ای ساخته شده‌اند که بام هر خانه حیاط خانه‌ای دیگر است.
خوش ییلاق
پناهگاه حیات‌وحش «خوش‌ییلاق» در شمال شرقی شهرستان شاهرود قرار دارد. زیستگاه‌های جانوری و پوشش گیاهی این منطقه بسیار متنوع است. این منطقه به دلیل وجود چشم‌اندازهای متفاوت طبیعی و تنوع اکوسیستمی شامل جنگل، کوهستان، مرطوب خزری، دشت خشک و بیابانی تنوع زیستی ویژه و ارزشمندی دارد و از بی‌نظیرترین پناهگاه‌های حیات وحش ایران است.
دشت آفتابگردان و شقایق‌های کالپوش
یکی از مناطق جاذب گردشگری شهرستان شاهرود دشت آفتابگردان و شقایق در منطقه کالپوش است که نمایش منحصر‌به‌فرد گل‌های شقایق در منطقه از بیستم اردیبهشت ماه تا پایان خرداد جلوه زیبایی به ناحیه سرسبز کالپوش می‌دهد و گردشگران بسیاری را به این منطقه جلب می‌کند. همه ساله در همین خصوص جشنواره دشت شقایق و کشتی محلی در منطقه کالپوش برپا می‌شود. گل‌های آفتابگردان نیز که بیشتر در دشت دانیال تا ارتفاعات روستای کُرنگ می‌روید، در ماه‌های مرداد و شهریور به گل نشسته و زیبایی این منطقه را دوچندان می‌کند.
چشمه علی دامغان
مجموعه «چشمه علی» در شمال شهر تاریخی دامغان و حدود ۳۰ کیلومتری این شهر بین روستاهای «آستانه» و «کلاته رودبار» واقع شده است. در زمان فتحعلی‌شاه قاجار در این محل یک مسجد و یک عمارت ساخته شد. بنای فتحعلی‌شاهی در میان رودخانه و وسط مجموعه تفریحی چشمه‌علی قرار گرفته و مسجدی تاریخی نیز در ضلع جنوبی قرار داشته که اکنون مسجدی جدید بر روی آن ساخته شده است. وجود درختان بید و صنوبر، باغ‌های گردو، زردآلو، درختان میوه، گیاهان دارویی و ارتفاعات کوهستانی به جاذبه‌های این منطقه افزوده است. قلعه‌های تاریخی «منصورکوه» و «مهرنگار» از دیگر جاذبه‌های تاریخی این منطقه است.
کاروانسرای قصر بهرام
کاروانسرای قصر بهرام در ۱۵۴ کیلومتری جنوب تهران و بر سر راه جاده سنگی قدیمی و کاروانروی کویری اصفهان ـ کاشان ـ گرمسار قرار دارد. این جاده در طول مسیر خود از کنار کاروانسرای عین‌الرشید می‌گذرد و به جاده سنگفرش نیز معروف است. این بنا که بیشتر شبیه کاروانسراهای شهری است و شبــــاهت آن به کاروانسراهای میان راه کمتر است، به گفته برخی از کارشناسان برخلاف نامش ساختمانی برای اقامت سلاطین صفوی در مواقع شکار و سفرهای شاهانه بوده است. ظاهر بیرونی این کاروانسرا به شکل مربع است و نمای آن از سنگ‌های بزرگ و منظم آهکی و سفید‌رنگ است. قصر دارای چهار برج بلند و نیم د‌ایره و دو دروازه شمالی و جنوبی است. در طرف غربی حیاط مرکزی، تالاری وسیعی قرار دارد که د‌اخل آن دارای قسمت شاه‌نشین و تاقچه‌هایی در اطراف و یک ایوان در جلوی تالار است.
شهمیرزاد
شهر نمونه گردشگری بین‌المللی شهمیرزاد که در شمال سمنان واقع شده و به دلیل جاذبه‌های فراوان طبیعی در تابستان و زمستان پذیرای گردشگران است. علاوه بر جاذبه‌های طبیعی مانند طبیعت سبز در کنار کوهستان و آب و هوای معتدل، برخی بناهای تاریخی مانند شیرقلعه، قلعه شیخی و دژوهل(به عنوان یکی از کانون‌های مهم اسماعیلیان) نیز بر جنبه‌های جذاب گردشگری در شهمیرزاد افزوده است. در شهمیرزاد برخی از محصولات مانند گردو و آلو دارای اهمیت صادراتی و شهرت بین‌المللی هستند و بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان با وسعت ۷۰۰ هکتار نیز در این شهر واقع شده است.
غار دربند
«دربند» منطقه سرسبز کوچکی است که در حدفاصل مسیر مهدیشهر به شهمیرزاد واقع شده و مهم‌ترین قابلیت گردشگری آن، آب و هوای مطبوع، طبیعت بکر و غار دربند است. غار دربند در شیبی تند در کمرکش کوهی آهکی واقع شده است. این غار با ۱۴۰ میلیون سال قدمت، از غارهای آهکی بزرگ ایران است که طول آن به حدود ۱۵۰ متر می‌رسد. حداکثر ارتفاع از کف غار ۳۰ متر است. ستون‌های بزرگ استلاگتیت و استلاگمیت و دیواره‌های آهکی از جاذبه‌های این غار است.
آرامگاه ابن یمین
آرامگاه ابن یمین در ۱۰۵ کیلومتری شمال شرقی میامی و ۱۶۵ کیلومتری شهر شاهرود در انتهای روستای فرومد قرار دارد. آرامگاه ابن یمین که بزرگ‌ترین شاعر قطعه‌سرای ادبیات پارسی در قرن هشتم هجری می‌باشد، در ابتدا ساختمانی از خاک و خشت و در شرف ویرانی بود اما بعدها در اثر پیگیری‌های عبدالرفیع حقیقت، ساختمانی قابل توجه و بسیار زیبا به شکل شش گوشه بنا شد. ابن‌یمین در ناحیه فریومد به دنیا آمد و به دلیل مهاجرت پدر به خراسان، سال‌های نخستین زندگی خود را در خراسان سپری کرد ولی در این شهر دوام نیافت و به شهر خویش بازگشت و پس از بازگشت به خراسان، به جنبش سربداران پیوست. وی در جنگ سربداران و آل کُرت حضور داشت و در همین نبرد بر اثر شکست سپاه سربداران، دیوان شعر وی به یغما رفت .
