از کرخه تا خارک
جزيره خارک، به روايت مورخان يوناني «ايکاريا» خوانده شده و «بلين» مورخ رومي، در قرن اول پيش از ميلاد، آن را «آراکيا» و «استرابون» مورخ يوناني، از خارک به نامه «ايکاره» ياد کرده است. «رومن گيرشمن» باستان‌شناس فرانسوي نيز در مورد وجه تسميه خارک، معتقد است که ميان لفظ خارک با نام تاريخي «خاکس» و ميان لفظ خارکس و لفظ «خواستپس» که نام تاريخي رود کرخه است، رابطه وجود دارد.
آثار و بناهاي تاريخي جزيره خارک
جزيره خارک يا به قول جلال‌آل‌احمد «در يتيم خليج‌فارس» با پيشينه‌اي به طول تاريخ داراي حيات بوده است. در اين جزيره، از دورترين ايام به‌ويژه دوران تاريخي پيش از اسلام و دوران اسلامي، آثار تاريخي بسياري برجاي مانده است که به معرفي مختصر آنها مي‌پردازيم.
گور- معبدهاي پالميران
در بخشي از کوهستان جزيره خارک گورهاي فراواني وجود دارد که با توجه به عمق کم و سطح مدور بعضي از اين گورها، آنها را به زرتشتيان نسبت مي‌دهند. همچنين روي بعضي ديگر از اين گورها که داراي مدخل‌هاي کوتاهي هستند، نقش صليب ديده مي‌شود که از وجود مسيحيان در اين جزيره حکايت دارد.
آتشکده
در ضلع شرقي بقعه امامزاده ميرمحمد و در بخش کوهستاني خارک، زيربناي يک آتشکده مربوط به عصر ساسانيان وجود دارد که به‌طور کامل تخريب شده و اکنون بر روي آن، ساختمان کوچکي براي تاسيسات زلزله‌نگاري ساخته شده است.
گور دلمن
يکي ديگر از آثار مهم تاريخي موجود در جزيره خارک، دو تخته سنگ بزرگ بر فراز کوهستان جزيره است که به‌صورت ضربي روي هم قرار دارند. اين اثر يک نمونه از گورهاي دلمن بوده و متعلق به هزاره يکم پيش از ميلاد مسيح يعني حدود سه هزار سال پيش است. اهالي خارک اين اثر را «خواهران» مي‌نامند و معتقدند که اين دو سنگ در واقع دو خواهر بوده‌اند که براي دوري از اجنبي‌ها، از خداوند خواستند آنها را به صورت سنگ درآورد.
آرامگاه امامزاده ميرمحمدحنفيه
يکي از مهم‌ترين و باارزش‌ترين آثار تاريخي و فرهنگي جزيره خارک، آرامگاهي است که در قمست جنوب‌غربي جزيره همچون نگيني خودنمايي مي‌کند.
بناي اين آرامگاه که تاريخ ۷۳۸ هـ. . ق را برخود دارد، مربوط به حکمراني سلسله سلجوقيان در ايران است. اين بنا با دو گنبد هرمي شکل مضرس و گنبد مدور کوچک، زيبايي خاصي را به‌وجود آورده و فضاي دروني بقعه آن، با کاشي‌کاري ستاره‌اي و هشت ضلعي تزئين شده است.
براساس اعتقادات اکثر محققان و مورخان، اين بقعه آرامگاه محمدابن‌حنفيه؛ فرزند اميرالمؤمنين علي(ع) است وکتيبه‌اي نيز با اين مضمون در داخل آرامگاه وجود دارد:
«هذه المشهد اميرالمومنين محمد بن اميرالمومنين‌علي(ع)» است. گفته مي‌شود ميرمحمد ابن‌حنفيه فرزند حضرت علي(ع) بر اثر ظلم و ستم بني‌اميه و بني‌مروان نسبت به خاندان بني‌هاشم از مدينه مهاجرت کرده و در راه بصره، در خارک اقامت گزيده و به دليل مسموميت فوت کرده است. کاشي‌کاري فضاي ديوارهاي داخلي آرامگاه، اغلب زرين‌فام و داراي اهميت فراواني است. آرامگاه ميرمحمد حنفيه از مهم‌ترين زيارتگاه‌هاي موجود در جنوب ايران به‌شمار مي‌آيد.
قلعه پرتغالي‌ها
اين قلعه که در شمال‌شرقي جزيره قرار دارد و در سال ۱۷۴۸ ميلادي به دست «بارون کنيپ هاوزن» ساخته شده، از ديگر آثار تاريخي خارک محسوب مي‌شود. گورستان مسيحيان، آب‌انبار، قنات، گورستان اهل سنت و بقعه پير علمدار، از ديگر آثار تاريخي و فرهنگي جزيره خارک هستند.
