خبرگزاری صنعت و توریسم: در برنامه توسعه استان اردبیل، یکی از محورهای اصلی توسعه گردشگری است. در عین حال طبیعت‌گردی به عنوان امتیاز شاخص گردشگری اردبیل قلمداد می‌شود. بطوریکه در کنار مواهب تاریخی و باستانی به اذعان خود مسافران این شهر، آنچه آن ها را به اردبیل کشانده آب و هوای مطبوع و طبیعت اردبیل است.
این در حالی است که اثر طبیعی ثبت ملی سبلان، یکی از مهم‌ترین مواریث طبیعی که در عمیق‌ترین لایه‌های فرهنگ و تاریخ اردبیل ردپای آن باقی است، نتوانسته به وضعیت مطلوب خدمت‌رسانی به مسافران برسد.
موضوعی که خود به تشدید حوادث حین کوهنوردی در این قله کم‌نظیر تبدیل شده است.
وضعیت نامطلوب بهداشتی پناهگاه
رشته کوه سبلان از دره قره‌سو در شمال غرب اردبیل و در جهت شرقی- غربی به طول ۶۰ کیلومتر و عرض ۴۵ کیلومتر تا کوه قوشا داغ اهر ادامه دارد. ارتفاع چهار هزار و ۸۱۱ متری سبلان کوه آتشفشان نیمه خاموش است که گفته می‌شود دو دوره آتشفشان را سپری کرده ولی در وضعیت فعلی در تمامی طول سال قلل آن پوشیده از برف و یخ است بطوریکه یخچال‌های دائمی این کوه موردتوجه یخچال نوردان سراسر دنیا است.
سبلان سه قله اصلی دارد که از شهر اردبیل به عقاب بال گشوده‌ای تشبیه می‌شود و شهرهای اردبیل، سراب و مشگین شهر را در برگرفته است. این سه قله عبارتند از «سلطان ساوالان» به عنوان بلندترین قله، «حرم داغ» دومین قله مرتفع و کسری که سومین قله آن است.
علاوه بر پوشش کم‌نظیر گیاهی و حیات‌وحش این کوه، در قله کوه سبلان دریاچه‌ای بوجود آمده که اعجاز آن را به عنوان یک کوه آتشفشان دوچندان ساخته است. این دریاچه به قطر ۱۴۵ و ۸۰ متر و عمق تقریبی ۴۰ متر حتی در مردادماه نیز آب سرد و صفر درجه دارد و به استثنای فصل تابستان در مابقی فصول یخ زده است.
یکی از راهنمایان کوهنوردی استان اردبیل اعجازهای بی شمار طبیعی سبلان را از جمله مهم‌ترین دلایل استقبال گردشگران و کوهنوردان از این کوه می‌داند.
علی درخشان در گفتگو با خبرنگار صنعت و توریسم تصریح کرد: در کنار اعجازهای تاریخی در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال )در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قرار دارد که در طول تاریخ به نماد سبلان تبدیل شده و این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده است.
وی با یادآوری اینکه کوه سبلان مسیرهای صعودی مختلفی با شرایط و ویژگی‌های متفاوت دارد، گفت: مسیر جنوبی، جانپناه غرب از جبهه غربی، پناهگاه شمال شرق و مسیر جنوب غربی مسیرهای مختلف صعود به قله است که از بین آنها مسیر شمال شرق در زمستان و تابستان مورد استفاده عمومی است.
وی تصریح کرد: در مسیرهای تکنیکی که شامل جنوب غربی، جنوب و شمال غربی می‌شود به دلیل نامشخص بودن مسیر و نبود جانپناه کوهنورد باید اطلاعات کامل و تکنیکی از کوه و نحوه صعود به آن داشته باشد.
با وجود اینکه در مسیر متداول پناهگاه احداث شده است اما کمبود امکانات و وضعیت بهداشتی آن به عقیده کوهنوردان در شان این جاذبه گردشگری نیست.
برگشتی که به پرتگاه می‌رسد
از سویی ضعف علامت‌گذاری در مسیر یکی از پرطرفدارترین کوهستان‌های کشور موجب شده در هنگام بازگشت اغلب کوهنوردان تازه‌کار و یا گردشگران استان‌های دیگر دچار مشکل شوند.
به گفته معاون امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر استان اردبیل از ابتدای سال جاری تا اواسط تیرماه هفت حادثه کوهستان به هلال‌احمر استان گزارش شده که به ۳۹ نفر حادثه دیده امدادرسانی شده و پنج نفر به مراکز درمانی انتقال یافتند.
متأسفانه کوه سبلان متولی ندارد و نهادی و ارگانی رفت‌وبرگشت کوهنوردان را به ثبت نمی‌رساندعزیز ارشادیان در گفتگو با خبرنگار صنعت و توریسم افزود: تنها یک نفر به صورت سرپایی درمان شده و مابقی به دلیل گم کردن مسیر صحیح صعود به مسیر درست هدایت شدند.
وی با بیان اینکه نداشتن امکانات لازم، عدم استفاده از راهنما و ناآشنا بودن به مسیرهای صعود از عوامل بروز حادثه در کوهستان است، اضافه کرد: در عین حال حرکات نمایشی و بی‌توجهی به توان جسمی نیز منجر به بروز حادثه می‌شود.
معاون امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر استان تأکید کرد: متأسفانه کوه سبلان متولی ندارد و نهادی و ارگانی رفت‌وبرگشت کوهنوردان را به ثبت نمی‌رساند.
ارشادیان با تأکید به اینکه سال گذشته هیئت کوهنوردی در فرمی رفت‌وبرگشت گروه‌ها را ثبت می‌کرد، اضافه کرد: امسال نیز انتظار ما بر این بود با هدف کاهش حوادث کوهستان این فرم توسط گروه‌ها تکمیل شود.
وی همچنین به ضرورت علامت‌گذاری مسیرهای صعود تأکید کرد و افزود: هر چند هیئت کوهنوردی برای علامت‌گذاری و پرچم گذاری قول مساعد داده اما فعلاً این مهم محقق نشده و در هنگام برگشت اغلب گروه‌ها بی‌اطلاع به سمت پرتگاه‌ها انحراف مسیر دارند.
ضعف دستگاه‌های متولی در معرفی مهم‌ترین جاذبه طبیعی
مستندات تاریخی بیانگر سابقه غنی فرهنگی گسترده این کوه است. بطوریکه ادبیات شفاهی و نوشتاری مردم آذربایجان آمیخته از اعجازهای سبلان است و میلیون‌ها آذری‌زبان سبلان را نماد استقامت، عنصر مقدس طبیعت و نماد زیبایی می‌دانند.
در نظر ساکنان دامنه سبلان، این کوه مقدس است. چرا که خاستگاه پیامبران متعدد بوده و از جمله مهم‌ترین آن ها زرتشت پیامبر است. بطوریکه هم اینک گفته می‌شود قبر زرتشت در کنار دریاچه سبلان است. علاوه بر این از زمانی که ذهن انسان می‌تواند به گذشته باز گردد سنگی در مسیر دریاچه سبلان به نام سنگ محراب وجود دارد که در کتاب معجم البلدان به قبر حضرت حامد و حضرت هود و محل عبادت زرتشت شناخته می‌شود.
وجود آتشکده‌های متعدد که محل عبادت زرتشتیان بوده و حتی به نام چند روستا در دامنه سبلان تبدیل شده است گواه سابقه تاریخی باور حضور پیامبران در این کوه اسرارآمیز است.
از سویی نام این کوه که در اصل «ساوالان» است از ترکیب دو بخش «ساو» و «آلان» تشکیل شده و به معنی گیرنده وحی است و کارشناسان اذعان دارند که نام‌گذاری در هر محل بر اساس شاخص‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی آن انجام می‌شود.
در برخی باورهای عامیانه گفته می‌شود زمانی که برف‌های کوه سبلان آب شود قیامت به پا خواهد شد و در واقع این پندارها بیانگر آمیختگی فرهنگ مردم این دیار و حتی حیات آن ها با کوه سبلان دارد.
سبلان صرف یک کوه و اثر زیبای طبیعی نیست بلکه از زمان زرتشت پیامبر تا حیات امروز عشایر با زندگی مردم اردبیل گره خورده استمدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار صنعت و توریسم تصریح کرد: سبلان صرف یک کوه و اثر زیبای طبیعی نیست بلکه از زمان زرتشت پیامبر تا حیات امروز عشایر با زندگی مردم اردبیل گره خورده است.
کریم حاجی‌زاده تصریح کرد: آداب‌ورسومی که پیرامون این کوه در طول قرن‌ها شکل گرفته کم‌نظیر در تاریخ تمدن بشریت است و در حال حاضر اهمیت ثبت جهانی سبلان از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور مورد موافقت بوده و هر کارشناسی می‌تواند نسبت به آن نظر مثبت طرح کند.
وی با اذعان به اینکه هشت اثر از کشور ایران در نوبت ثبت جهانی یونسکو است، اضافه کرد: ما اخیراً ثبت کویر لوت را داشتیم که بیشتر یک اثر طبیعی است و همچنین ثبت قنات‌های ایرانی که یک اثر دست‌ساز است اما سبلان را می‌بایست به عنوان یک اثر طبیعی و فرهنگی دید و نظر دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان به ضرورت مطالعه و ارائه مستندات لازم از اهمیت این کوه برای پرونده ثبت جهانی تأکید کرد و افزود: اگر بتوانیم مطالعات را نهایی کنیم مسیر ثبت جهانی هموار می‌شود.
با وجود اهمیتی که کوه سبلان در دیدگاه مسئولان دارد، هیچ تابلو معرفی، کتاب و یا اطلاعات مختصر از کوه در اختیار کوهنوردان قرار داده نمی‌شود.
بسیاری از کوهنوردان غیر بومی اطلاعی از سابقه و اهمیت تاریخی و فرهنگی کوه سبلان نداشته و صرفاً به دیده یک قله مرتفع به آن سفر می‌کنند.
در طول مسیر کوه سبلان به جای تابلوهای معرفی دست‌نوشته‌های کوهنوردان که برای یکدیگر و برای صعودهای بعدی خود یادگاری نوشته و چهره طبیعت سبلان را مخدوش کرده‌اند به مراتب بیشتر مشاهده می‌شود.
از سویی موضوع ثبت جهانی سبلان نیز همچنان که ذکر آن رفت هیچ پشتوانه مطالعاتی ندارد و به نظر نمی‌رسد سرمایه‌گذاری از سوی استان مورد تأکید باشد.
بیشترین انرژی مسئولان در خصوص کوه سبلان به هشدار جهت کاهش حوادث معطوف بوده در حالی که اغلب حوادث علاوه بر رفتارهای هیجانی، عدم آمادگی جسمی کوهنورد و مسائلی از این دست به عدم آشنایی و ضعف امکانات راهنمایی مرتبط است.
ارائه طرح‌های موازی و بی‌ارتباط
اخیراً از سوی اداره کل ورزش و جوانان استان اعلام شده که مسیر جدید صعود در کوه سبلان تعریف می‌شود.
این مسیر قرار است با احداث کمپ- خانه از سمت روستای آلوارس که از قضا یکی از مسیرهای فعلی صعود نیز است، تعریف شود.
بطوریکه به تعبیر مدیرکل ورزش و جوانان استان با احداث کمپ خانه کوه در مسیر آلوارس، صعود به سبلان می‌تواند علاوه بر مسیر مشگین شهر از مسیر سرعین نیز انجام شود.
تعریف کمپ- خانه در وضعیتی مطرح شده که محیط زیست استان نیز در راستای تعریف زون‌های گردشگری پیرامون کوه مطالعاتی آغاز کرده است.
به گفته مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان در راستای مدیریت مناطق حفاظت شده زیست‌محیطی، می‌توان زون‌های امن، زون‌های گردشگری، دامپروری و حتی صنایع رده پایین را تعریف کرد.
وی افزود: در خود استان اردبیل دو منطقه کوه سبلان و آق داغ به این منظور مورد مطالعه قرار گرفته و بررسی‌ها نشان می‌دهد می‌توان زون‌های ذکر شده را در هر و منطقه تعریف کرد.
مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان متذکر شد: علاوه بر این می‌توان قرق اختصاصی که به منزله بهره‌برداری معقول از محیط‌زیست است در مناطق پیش‌بینی کرد.
خداپرست تأکید کرد: در توسعه پایدار هم حفاظت و هم بهره‌برداری مدنظر است و هدف این است که با حفاظت از گونه‌های حیوانی و گیاهی و محیط‌زیست منطقه بتوان کاربری‌های دیگر را نیز تعریف کرد.
تعریف زون گردشگری که به نظر می‌رسد نگاه جامع تری به ویژگی‌های کوه سبلان دارد، در وضعیتی است که همچنان پروژه‌های گردشگری، تفریحی پیرامون کوه بی‌توجه به زون‌ها و یک مطالعه جامع اجرا می‌شودوی افزود: با تعریف زون‌ها نه تنها آسیبی به محیط‌زیست وارد نمی‌شود بلکه در هر زون کاربری مطلوبی تعریف شده و حریم زندگی حیات‌وحش نیز رعایت خواهد شد.
تعریف زون گردشگری که به نظر می‌رسد نگاه جامع تری به ویژگی‌های کوه سبلان دارد، در وضعیتی است که همچنان پروژه‌های گردشگری، تفریحی پیرامون کوه بی‌توجه به زون‌ها و یک مطالعه جامع اجرا می‌شود.
این در حالی است که به تعبیر معاون گردشگری میراث فرهنگی استان اردبیل حفاظت از مواریث طبیعی به دلیل قدمت چندین میلیون ساله و غیرقابل‌تجدید بودن به مراتب ارجح‌تر از مواریث تاریخی است
قادر تقی زاده در گفتگو با خبرنگار صنعت و توریسم تصریح کرد: میراث تاریخی در استان اردبیل متجاوز از چند هزار سال نیست اما در مقابل قدمت میراث طبیعی به چندین میلیون سال می‌رسد.
وی افزود: با از بین رفتن یک اثر طبیعی، اثری چندین میلیون ساله که برای شکل‌گیری آن فعل‌وانفعالات متعدد رخ داده از بین می‌رود و در برخی مواقع آسیب به محیط‌زیست غیرقابل‌بازگشت است.
قله سبلان به شماره ۱۹۴۹۶/۱۲ در فهرست آثار طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده و سند مالکیت آن از ارتفاع بالای سه هزار و ۶۰۰ متری قله سبلان به وسعت شش هزار و ۲۰۰ هکتار به نام سازمان حفاظت محیط زیست صادر و به عنوان میراث طبیعی این استان نیز ثبت شده است.
با وجود اهمیت این کوه، پرواز وعده‌ها بر فراز آن موجب شده نه تنها محیط زیست بلکه زیبایی‌های کم‌نظیر آن نیز در معرض تهدید بوده و تنها دل کوهنوردان متعهد را به درد آورد.
